«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Արցախի հանձնման լեգիտիմացումը, հետևաբար նաև Հայաստանի համար զարգացումների ամենավատ սցենարը կանխելու նպատակով դեռևս ամիսներ առաջ մի խումբ քաղաքացիներ՝ հանրային, մշակույթի գործիչներ, նախկին պաշտոնյաներ ու պատգամավորներ, նախաձեռնեցին ստորագրահավաք։ «Հայաքվե» անունը ստացած նախաձեռնության հեղինակներն առաջարկում էին քրեականացնել Արցախն Ադրբեջանի մաս ճանաչելը, իսկ ավելի կոնկրետ՝ Քրեական օրենսգրքում լրացում կատարել և Հայաստանի անունից Արցախն Ադրբեջանի մաս ճանաչող պաշտոնատար անձանց համար պատիժ սահմանել՝ 10-ից 15 տարվա ազատազրկում։
Կարճ ժամանակահատվածում «Հայաքվե» նախաձեռնությանը հաջողվեց հավաքել ԱԺում քննարկում անցկացնելու համար օրենքով անհրաժեշտ 50 հազար ստորագրություններից ավելին՝ 58000, իսկ ԿԸՀ-ն էլ իր հերթին հաստատեց ներկայացված ստորագրությունների վավերականությունը: Խորհրդարանում շրջանառության մեջ դրվելուց մոտ մեկ ամիս հետո «Հայաքվե» նախաձեռնության նախագիծը կքննարկվի գլխադասային հանձնաժողովում, բայց, անկախ վերջինիս եզրակացությունից, նախագիծն ընդգրկվելու է նաև ԱԺ լիագումար նիստերի օրակարգ: Հաշվի առնելով, որ այս օրերին հարձակումներ կան այս նախաձեռնության առումով, մասնավորաբար այն տեսանկյունից, թե Արցախը հանձնելուց հետո ինչ իմաստ ունի նման նախագիծը, կարևոր է, որ ԱԺ-ում փաստարկված ձևով ներկայացվեն այն հիմքերը, որոնց համաձայն, Արցախը իրավաբանորեն շարունակում է պահպանել իր գոյությունը։
Ու այդ քննարկումը կարևոր է նաև նրանով, որ հանրությունը չտրվի այն թյուր մեկնաբանություններին, թե Արցախի նախագահի կողմից ստորագրված հրամանագրով Արցախը լուծարվելու է և դադարելու է գոյություն ունենալուց։ Ուստի, անհրաժեշտություն կա ԱԺ-ի մակարդակով արձանագրելու, որ հրամանագիրը չունի իրավաբանական ուժ, ուղղակիորեն ստորագրվել է ժողովրդի բնաջնջման սպառնալիքի ներքո և բոլորովին չի արտահայտում Արցախի ժողովրդի կամարտահայտությունը։ Ի դեպ, մամուլում արդեն իսկ կան տեղեկություններ, որ «Հայաքվեն» մանրամասն նախապատրաստում է այն հիմնական թեզերը, որոնք ներկայացվելու են խորհրդարանում: Փորձենք հիմնական գծերով անդրադառնալ կարևորագույն հիմքերին: Նախ՝ 1991 թ. դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեի արդյունքում Արցախի Հանրապետությունը ստեղծվել է ժողովրդի կամարտահայտության հիման վրա, ուստի ոչ ոք իրավասու չէ չեղարկել այդ կամարտահայտության հիմքերը։
Ճիշտ է՝ քաղաքական դրդապատճառներից ելնելով՝ միջազգային հանրության կողմից Արցախը դեռ դե յուրե չի ճանաչվել, սակայն մինչև Ադրբեջանի կողմից Արցախի տարածքի բռնազավթումն այն դե ֆակտո անկախ պետություն էր՝ պետականության իր բոլոր ատրիբուտներով։ Արցախի Հանրապետությունը համապատասխանել է Պետությունների իրավունքների և պարտականությունների մասին Մոնտեվիդեոյի 1933 թվականի կոնվենցիայի դրույթներին, և ունեցել է տարածք, բնակչություն և կառավարում։ Ուստի, անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը պաշտոնապես արձանագրի Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության օկուպացիան և Արցախի ժողովրդի ցեղասպանությունը։ Սա նաև կարևոր ուղերձ կլինի միջազգային հանրությանը Ադրբեջանի կողմից իրագործված հանցագործություններին հասցեական գնահատականներ տալու տեսանկյունից։
Պարզ է, որ միջազգային դերակատարները զերծ են մնում այնպիսի որակումներից, որոնցից խուսափում է Հայաստանը։ Միաժամանակ, Հայաստանը պետք է տարբեր հարթակներում ակտիվ աշխատանքներ տանի՝ հասնելու Արցախի նկատմամբ հանցագործությունների դատապարտմանը՝ դրանց հետևանքների վերացման և հանցագործներին պատժելու նպատակով։ Բացի այդ, պետք է արձանագրել, որ Հայաստանը պարտավոր է Արցախի կարգավիճակն Ադրբեջանի կազմում կանխորոշող որևէ փաստաթուղթ չստորագրել, քանի որ հայկական կողմը Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը գնում է միայն Ադրբեջանի ուղղակի ու Թուրքիայի անուղղակի ճնշման ու սպառնալիքների պայմաններում։ Իսկ Միջազգային պայմանագրերի մասին Վիեննայի 1969 թ. կոնվենցիայի դրույթներն արձանագրում են, որ ուժի սպառնալիքի ներքո կնքված միջազգային պայմանագրերը առոչինչ են ու չունեն իրավաբանական ուժ։
Հարկ է նկատի ունենալ, որ Արցախյան հարցի կարգավորման բանակցային բոլոր փաստաթղթերում՝ «փաթեթային», «փուլային», «ընդհանուր պետություն» տարբերակներ, Կազանյան փաստաթուղթ և այլն, պարտադրող ոչինչ չի եղել, այդ փաստաթղթերը եղել են ընդամենը միջնորդական առաջարկություններ։ Մյուս կողմից էլ՝ Հայաստանի կողմից Արցախն Ադրբեջանի մաս ճանաչելը հակասահմանադրական է։ Անկախության հռչակագիրը, որը ՀՀ Սահմանադրության բաղադրամաս է, որպես իր ընդունման հիմք, մատնանշում է 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն Խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի համատեղ որոշումը։ Իսկ ՀՀ Սահմանադրության 116-րդ հոդվածի համաձայն՝ Սահմանադրությանը հակասող միջազգային պայմանագրերը չեն կարող վավերացվել Ազգային ժողովի կողմից։
Ի դեպ, կարևոր է նաև արձանագրել, որ եթե նույնիսկ «Հայաքվեի» նախագիծը չհաստատվի ԱԺ-ում, ապա նախաձեռնությունն ունի նաև նախագծին օրենքի ուժ տալու մեկ այլ տարբերակ։ Այդ դեպքում արդեն անհրաժեշտ կլինի 300 հազար անձի ստորագրություն՝ նախագիծը հանրաքվեի դնելու համար, իսկ հանրաքվեի արդյունքները կամփոփեն ժողովրդի կամարտահայտությունը, և իշխանությունները ի վիճակի չեն լինի ներազդել գործընթացի վրա։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում